Scholen zijn de verdedigers van onze beschaving

Deze bijdrage van Remco Meijerink, voorzitter van het college van bestuur van Firda, staat vandaag prominent op de pagina Opinie & Debat van De Volkskrant.

Vorige week stuurde demissionair onderwijsminister Robbert Dijkgraaf de toekomstverkenning voor het vervolgonderwijs naar de Tweede Kamer. Voor een robuust stelsel van vervolgonderwijs in mbo, hoger onderwijs en wetenschap moeten de komende jaren fundamentele keuzes worden gemaakt. Handhaven we het economisch denken in het onderwijs? Of wijzigen we de koers? Dijkgraaf legt de opties op tafel. Laat politici nu in verkiezingstijd maar eens kleur bekennen.

In de kern is de vraag: vinden we als samenleving economische groei en rendement het belangrijkste? Kiezen we voor individuele zelfontplooiing en doelmatigheid - de bepalende criteria van de voorgaande decennia - óf kiezen we voor de grote maatschappelijke vraagstukken? Wie de vraag stelt, moet ‘m ook beantwoorden.

In zijn brief benoemt Dijkgraaf urgente thema’s. Belangrijk zijn onder andere de kansen voor studenten, de arbeidsmarkt, het belang van alle regio’s en gelijkwaardig vervolgonderwijs. Drie perspectieven legt hij voor: vanuit economisch, maatschappelijk of individueel perspectief.

De drie perspectieven op het stelsel zijn niet neutraal. De onderzoekers die het voorwerk deden, wijzen daar terecht op. De perspectieven zijn gebaseerd op verschillende waarden en doelen die het onderwijs kan dienen. De keus ligt open, maar in de formulering proef je geregeld dat de lijn van de afgelopen jaren sterk in het denken over de toekomst is geslopen. We maken echter een catastrofale fout als we in ons onderwijs(stelsel) primair blijven denken in termen van arbeidsmarkt en rendement.

De wereld verandert razendsnel en ieder jaar lijkt de verandering nog sneller te gaan. We hebben geen idee hoe de arbeidsmarkt er over twee jaar uit zal zien, laat staan over twintig jaar. Welke vaardigheden worden gewaardeerd en welke worden geautomatiseerd? Nog nooit in de recente geschiedenis lijken jongeren zo te lijden onder onzekerheid, mentale problemen en prestatiedruk. Het voorspiegelen van baanperspectief helpt weinig bij deze problemen.

We dienen onze jongeren te leren omgaan met de grote maatschappelijke vraagstukken. We moeten ze leren hoe zij mee kúnnen en móeten bouwen aan onze samenleving. We moeten jongeren het sterkst mogelijke besef meegeven van collectieve verantwoordelijkheid voor het algemeen belang. Hierin zijn democratie, gemeenschapszin, economie en vitaliteit belangrijke onderdelen.

Onze jongeren verdienen het zelfvertrouwen dat ze - als volwaardig en zelfbewust onderdeel van de samenleving - zonder angst kunnen omgaan met verandering en hun leven lang kunnen blijven leren. We moeten ze leren hoe waardevol en tegelijkertijd kwetsbaar de verworvenheden van onze samenleving zijn en hoe zij als actieve burgers onderdeel zijn van het behoud ervan. Ook, juist ook in het beroepsonderwijs.

Economie, arbeidsmarkt en innovatie en het belang dat zoveel mogelijk mensen in staat zijn bij te dragen aan de toekomstige welvaart en het verdienvermogen van ons land, zijn factoren om rekening mee te houden in een eventuele nieuwe stelselkeuze. Maar scholen gaan over meer dan wat we weten en wat we kunnen. Scholen gaan over meer dan geld verdienen en de arbeidsmarkt.

Om met de Britse geestelijke, filosoof en auteur Jonathan Sacks te spreken: ‘Je hebt een leger nodig om een land te verdedigen. Maar je hebt scholen nodig om een beschaving te verdedigen.’ Het zou van wijsheid getuigen als de politiek in een toekomstige stelselkeuze voor het onderwijs het brede maatschappelijk belang laat prevaleren boven het economische of het individuele belang. We hebben dringend behoefte aan jonge mensen die, naast hun werk, ook aan onze samenleving van de toekomst bouwen.